Η δημιουργία του Μηχανισμού Καταγραφής Περιστατικών Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών αποτέλεσε απόφαση της Ολομέλειας της ΕΕΔΑ τον Σεπτέμβριο του 2021 με σκοπό την έμπρακτη ανταπόκριση του Εθνικού Θεσμού Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε δύο βασικές διαπιστώσεις: α) της απουσίας ενός επίσημου και αποτελεσματικού συστήματος καταγραφής των καταγγελλόμενων περιστατικών άτυπων αναγκαστικών επιστροφών, και β) της ανάγκης διασύνδεσης των φορέων, οι οποίοι καταγράφουν με δική τους πρωτοβουλία τα περιστατικά που φέρεται να συντελούνται σε βάρος προσώπων, τα οποία προσέρχονται στις υπηρεσίες τους.

Στον Μηχανισμό Καταγραφής συμμετέχουν οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο και προσφέρουν νομικές, ιατρικές, ψυχοκοινωνικές ή άλλες υπηρεσίες σε πολίτες τρίτων χωρών. Όλες οι οργανώσεις που είναι μέλη του Μηχανισμού Καταγραφής έχουν νομική υπόσταση και εκπροσώπηση στην Ελλάδα.

Στον Μηχανισμό Καταγραφής συμμετέχει ως συνεργαζόμενος φορέας, στα πλαίσια της εντολής της, η Αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (ΥΑ/ΟΗΕ) στην Ελλάδα προσφέροντας στον Μηχανισμό Καταγραφής τεχνογνωσία και τεχνική υποστήριξη.

Ο Μηχανισμός Καταγραφής αποσκοπεί στην παρακολούθηση, καταγραφή και ανάδειξη του φαινομένου των άτυπων αναγκαστικών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών από την Ελλάδα σε άλλες χώρες. Επιδιώκει την προώθηση και εμπέδωση του σεβασμού της αρχής της μη-επαναπροώθησης και τη διασφάλιση των εγγυήσεων και των νόμιμων διαδικασιών. Στόχο του Μηχανισμού Καταγραφής αποτελεί η ενίσχυση της λογοδοσίας για τις δηλούμενες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αναφέρεται ότι συντελούνται κατά τη διάρκεια εξέλιξης περιστατικών άτυπων αναγκαστικών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών από την Ελλάδα σε άλλες χώρες.

Μέσω της υιοθέτησης μιας κοινής, διαφανούς, και επιστημονικής μεθοδολογίας στις καταγραφές, ο Μηχανισμός Καταγραφής επιδιώκει να συμβάλλει στην ενίσχυση της αξιοπιστίας των καταγγελλόμενων περιστατικών.

Ο Μηχανισμός Καταγραφής διαθέτει κοινούς κανόνες λειτουργίας για όλα τα Μέλη του και κοινούς στόχους και σκοπούς που έχουν αποτυπωθεί στην Ιδρυτική του Πράξη. Όλοι οι φορείς που συμμετέχουν έχουν αποδεχτεί την Ιδρυτική του Πράξη, στην οποία ορίζονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των συμμετεχόντων. Οι καταγραφείς κάθε φορέα, είτε πρόκειται για κοινωνικούς, νομικούς ή άλλους επιστήμονες, επαγγελματίες ή εθελοντές, ορίζονται από τον φορέα και εκπαιδεύονται από τον Μηχανισμό Καταγραφής.

Τον συντονισμό των εργασιών του Μηχανισμού Καταγραφής πραγματοποιεί ο/η Επόπτης/τριά του. Καθήκοντα Επόπτη ασκεί από τον Ιανουάριο του 2022 ο κος Ηλίας Τσαμπαρδούκας.

Ο Μηχανισμός Καταγραφής εδρεύει στα γραφεία της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ).

Οι οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών που είναι μέλη του Μηχανισμού Καταγραφής είναι οι εξής