Θεσμικά αντίβαρα – ασπίδες για τη Δημοκρατία. Άρθρο του Γιάννη Ιωαννίδη, Α΄Αντιπροέδρου της ΕΕΔΑ (εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ)
(το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ" την Τετάρτη 1 Νοεμβρίου 2023)
Ο νικητής συχνά τα παίρνει όλα, στο ποδόσφαιρο, στα χαρτιά, ίσως και στον έρωτα, όπως στο παλιό τραγούδι των ABBA. Όχι όμως στην πολιτική, σε ένα Δημοκρατικό Κράτος Δικαίου. Δυστυχώς στην Ελλάδα ο συνδυασμός συγκρουσιακού πλειοψηφικού κοινοβουλευτισμού, με τον αρχηγικό χαρακτήρα των κομμάτων και τον πρωθυπουργικοκεντρικό χαρακτήρα του πολιτεύματος διαχρονικά επέφερε τραύματα στο κράτος δικαίου, τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών και, τελικά, την ίδια τη Δημοκρατία.
Η δημιουργία Ανεξάρτητων Αρχών οφείλεται στη συνειδητοποίηση ενός προβλήματος: μια Κυβέρνηση στηριζόμενη σε αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία δεν πρέπει να είναι μεταξύ εκλογών ανεξέλεγκτη. Και δεν αρκεί ο κοινοβουλευτικός και δικαστικός έλεγχος της εκτελεστικής εξουσίας, διότι υπάρχουν τομείς κρατικής δράσης τόσο κρίσιμοι για τα δικαιώματα των πολιτών και τη ρύθμιση της κοινωνικοοικονομικής ζωής όπου είναι αναγκαίο ένα αυξημένο επίπεδο εγγυήσεων διαφάνειας, αμεροληψίας και νομιμοποίησης. Αλλά οι Αρχές αυτές όταν προσπαθούν να κάνουν καλά τη δουλειά τους ενοχλούν, «προκαλώντας» την στοχοποίηση και υπονόμευσή τους από πολιτικές εξουσίες με αλλεργία στα θεσμικά αντίβαρα.
Είναι, πραγματικά, απογοητευτικό να διαπιστώνει κανείς τι συνέβη μετά την πρόοδο που αρχικά συντελέστηκε με την Αναθεώρηση του 2001, όταν το ΑΣΕΠ, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, η Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης και ο Συνήγορος του Πολίτη κατοχυρώθηκαν συνταγματικά. Είδαμε επαναλαμβανόμενες απαξιωτικές επιθέσεις, νομοθετικές απόπειρες απομείωσης των αρμοδιοτήτων τους, πρακτικές παράκαμψης, ή απίσχνασης των υλικών και ανθρώπινων πόρων που απαιτούνται για να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους, επιδίωξη του (δια)κομματικού τους ελέγχου, πολυετείς καθυστερήσεις στην ανανέωση της σύνθεσής τους. Ακόμα και εισαγγελικό ακτιβισμό εναντίον των Ανεξάρτητων Αρχών είχαμε δει στο παρελθόν, όπως βλέπουμε και τελευταία εναντίον των μελών εκείνων της ΑΔΑΕ που προσπάθησαν, μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον, παρά τα άπειρα εμπόδια, να κάνουν τη δουλειά τους στη διερεύνηση του σκανδάλου των υποκλοπών/ παρακολουθήσεων.
Αυτό που σήμερα έχει αλλάξει όμως, είναι πως φαίνεται να μην απασχολεί καν η τήρηση των προσχημάτων, αφενός όσον αφορά την ωμή και βίαιη επέμβαση της κυβερνητικής πλειοψηφίας στον τρόπο επιλογής των μελών των Αρχών, κατά περιφρόνηση της ανάγκης συναινέσεων και ευρύτερης νομιμοποίησης, αφετέρου με την εργαλειοποίηση της Δικαιοσύνης, με σκοπό να μην υπάρξει λογοδοσία, να μείνουν όλα στο σκοτάδι. Μάταια βεβαίως. Χάρη σε κάποιους άξιους δημόσιους λειτουργούς των Αρχών και κάποιους επίμονους δημοσιογράφους τελικώς βγαίνουν συμπεράσματα.
Η εξουσία πρέπει να έχει αίσθηση ορίων. Ο νικητής δεν τα παίρνει όλα, και, μέσα σ’ όλα, τα ατομικά δικαιώματα με τις εγγυήσεις τους. Χρειαζόμαστε θεσμικά αντίβαρα-ασπίδες για τη Δημοκρατία, δηλαδή Ανεξάρτητες Αρχές, κρατικούς και δικαστικούς λειτουργούς με αξιοπρέπεια και αφοσίωση στην αποστολή τους. Και ενεργούς πολίτες.
Ο Γιάννης Φ. Ιωαννίδης είναι δικηγόρος, Α’ Αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.